سونا

سونا (sauna) عبارت است از اتاق یا کلبه کوچکی که به منظور بهره برداری از هوای گرم در حالت خشک یا مرطوب مورد استفاده قرار می گیرد. بسیاری زادگاه سونا به شکل امروزی را کشور فنلاند می دانند. به طوری که استفاده از سونا بخشی از فرهنگ مردم این کشور را تشکیل می داده است.

سونا خود به دو گروه سونای خشک و بخار تقسیم می شود. در متون فنی گاهی از دو واژه “سونا” و “حمام بخار” استفاده می شود که منظور از سونا، سونای خشک و منظور از حمام بخار همان سونای بخار است. در سونای خشک از هوای گرم و خشک برای افزایش دمای محیط و افزایش شدت تعریق بدن استفاده می شود. تعریق یکی از مکانیزم هایی است که بدن توسط آن سموم و مواد زاید را از بدن دفع می کند. در نگاه اول جای تعجب دارد که انسان در حالت معمول در دمای حداکثر 45-50C به سختی قادر به تنفس است، ولی می تواند دمای سونای خشک که معمولا بین 70-100C است را تحمل کند. در عمل حتی ممکن است دمای سونای خشک بین 50-140C نیز باشد. توجیه علمی این مساله با نمودار سایکرومتریک امکان پذیر است.

به طور کلی هوا در هر دمایی قادر است مقدار مشخصی رطوبت را در خود نگاه دارد. رطوبت در واقع بخار آب موجود در هواست. آنچه در محاورات به عنوان رطوبت مورد استفاده قرار می گیرد در واقع رطوبت نسبی است. انسان قادر به تحمل ترکیب های مختلفی از دما و رطوبت نسبی است. در سونای خشک و بخار نیز از همین ویژگی استفاده می شود. در سونای خشک بدن در رطوبت نسبی بسیار پایین در معرض دمای یاد شده قرار می گیرد و بدین ترتیب علی رغم دمای بسیار بالای هوا، شرایط آسایش انسان روی نمودار سایکرومتریک در منطقه مناسبی قرار می گیرد. اما این وضعیت در سونای بخار کمی متفاوت است. در سونای بخار افزایش تعریق با استفاده از بخار گرم با دمای تقریبی 40-50C در رطوبت نسبی تقریبا 100% انجام می گیرد. در صورتی که دمای بخار از محدوده یاد شده بیشتر باشد، مشکلات متعددی از قبیل تورم، ایجاد تاول و سوختگی پوست برای افراد ایجاد می شود. استفاده از سونای خشک برای افرادی که دارای ناراحتی های ریوی هستند چندان توصیه نمی شود چرا که شرایط سونای خشک موجب تحریک ریه و وخیم تر شدن بیماری فرد می شود.

اتاق سونا

در حال حاضر اتاق سونا از چوب های نرم، صاف و هموار مانند سرو، صنوبر یا سکویا ساخته می شوند. اتاق سونا را می توان به صورت سفارشی ساخت و یا آن را به صورت پیش ساخته تهیه کرد. در انواع پیش ساخته تمامی اجزای مورد نیاز به صورت یک مجموعه عرضه می شود و تمامی الوارهای سقف و دیوارها هر دو طرف دارای پرداخت سطح مناسب هستند. به منظور جلوگیری از نفوذ رطوبت داخل اتاق، خارج این صفحات باید عایقکاری شده و مجهز به موانع بخار باشد. در سوناهای پیش ساخته درست همانند جکوزی ها یا استخرهای روزمینی پیش ساخته، تمامی تجهیزات مورد نیاز شامل گرمکن ها، سکوهای نشستن، تجهیزات کنترل کننده و غیره به صورت آماده عرضه می شود.

ابعاد اتاق سونا

ارتفاع ایده آل برای اتاق سونا تقریبا 2.13m است. در نظر گرفتن این ارتفاع تضمین کننده توزیع گرمای مناسب در داخل اتاق سونا و محل حضور کاربران خواهد بود.

گرمکن سونا

مهم ترین وسیله ای که عملکرد رضایت بخش سونا به آن بستگی دارد، گرمکن سونا است. به عبارت دیگر گرمکن سونا را می توان به هسته مرکزی سونا تشبیه کرد که در صورت نبود آن از سونا جز اتاقکی چوبی چیزی باقی نخواهد ماند. بنابراین گرمکن سونا همواره باید با بیشترین دقت و از بهترین نوع انتخاب شود. در حال حاضر دو نوع اصلی گرمکن های سونا عبارتند از :

• گرمکن های معمولی نوع سنگی
• گرمکن های مادون قرمز

بنا به عقیده بسیاری از افرادی که خود را در زمینه سونا آن هم به سبک سنتی آن در کشور فنلاند صاحب نظر می دانند، تنها راه برای دستیابی به عملکرد رضایت بخش سونای خشک، استفاده از گرمکن های معمولی نوع سنگی است که اتفاقا شباهت بسیار زیادی به سوناهای کشور فنلاند نیز دارند. البته گرمکن های مادون قرمز برای برخی از کاربران که صرفا خواهان یک محیط خشک و گرم و با دمای متعادل تر هستند نیز مناسب است.

گرمکن های معمولی نوع سنگی

گرمکن های نوع سنگی در طرح ها و مدل های مختلفی طراحی و ساخته می شوند. در این گرمکن های متناسب با نوع طراحی، از برق، گاز، گازوییل یا حتی چوب برای گرم کردن اتاق سونا استفاده می شود. این گرمکن ها معمولا در یک محفظه فولادی قرار گرفته و به منظور توزیع یکنواخت گرما در تمامی نقاط اتاق سونا بر روی دیوار یا کف نصب می شوند.

با روشن شدن گرمکن، بستر سنگی آن تحت تاثیر گرمای تولید شده داغ می شود. این بستر سنگی سپس به صورت غیر مستقیم و به واسطه انتقال حرارت جابه جایی و تشعشعی، فضای داخل سونا را گرم می کند. به طور معمول برای آن که یک گرمکن به دمای کارکرد متداول برسد بین سی تا چهل دقیقه زمان لازم است. دمای متداول کارکرد این گرمکن ها معمولا بین 60-88C است. به منظور حفظ ایمنی کاربران و جلوگیری از تماس بدن آن ها با گرمکن معمولا دور آن را محافظت می کنند.

همان طور که گفته شد این گرمکن ها در انواع الکتریکی، گاز سوز یا حتی هیزمی طراحی و ساخته می شوند. گرمکن های الکتریکی سونا متناسب با نوع طراحی با استفاده از برق 220v یا 380v کار می کند. گرمکن های گازسوز و گازوییل سوز نیز مجهز به مشعلی هستند که با احتراق سوخت، گرمای مورد نیاز را تامین می کند. نکته مهمی که در صورت استفاده از گرمکن های با سوخت فسیلی باید مورد توجه قرار گیرد تامین هوای مورد نیاز به منظور تداوم فرایند احتراق و جلوگیری از بروز خطر برای کاربران سونا است. در هر صورت با روشن شدن گرمکن، زمان مشخصی طول می کشد تا گرمکن به دمای مورد نظر برسد. در برخی از انواع جدیدتر گرمکن های سونا، زمان انتظار برای گرم شدن گرمکن عملا از بین رفته است. به طوری که در این گرمکن ها با افزایش ظرفیت حرارتی سنگ های مورد استفاده و عایقکاری مناسب زمان گرم شدن به شدت کاهش یافته است. در صورتی که آب روی سنگ های داغ گرمکن پاشیده شود، به سرعت تبخیر می شود. این بخار داغ همانند یک دوش داغ عمل می کند. البته بعضی از گرمکن های سونا خود مجهز به تجهیزات مولد بخار نیز هستند که با استفاده از آن ها می توان بخار بیشتری نیز تولید کرد.

بنابراین یکی از مهم ترین مراحل طراحی سونای خشک، انتخاب گرمکن سونا برای آن است. اکثر سازندگان به همراه گرمکن ها، بسترهای سنگی مناسب را نیز عرضه می کنند. البته اکثرا امکان انتخاب این بسترها به صورت دلخواه نیز وجود دارد. در هر صورت بستر سنگی گرمکن های سونا باید طوری انتخاب شود که حداکثر مقاومت مکانیکی و حداکثر ظرفیت حرارتی ممکن را داشته باشد. بهترین نوع سنگ ها برای این کاربرد، سنگ های آذرین یا آتشفشانی است.

سنگ آذرین در واقع تحت تاثیر گرمایی بسیار شدید یا در اثر سرد شدن مواد مذاب آتشفشانی شکل گرفته اند. از این گروه سنگ ها می توان به پری دویت، الیوین و ولکانیت اشاره کرد.

   اولیون                پری دوتیت

برای آنکه وضعیت این سنگ ها، تحت تاثیر حرارت را مورد بررسی قرار دهید. ابتدا باید آن ها را بر روی آتش تا دمای حداقل 100C گرم کنید. سپس آن ها را با استفاده از انبر برداشته و در یک سطل آب سرد بیندازید. پس از سرد شدن سنگ ها در داخل سطل آب نباید هیچ اثری از شکاف یا ترک خوردگی در آن ها ایجاد شده باشد. آزمایش وضعیت سنگ های تحت تاثیر حرارت از آن جهت دارای اهمیت است که برخی از سنگ ها حاوی مواد معدنی مختلفی هستند که در معرض حرارت یا رطوبت بوی نامطبوعی از خود ساطع می کنند. همچنین در هنگام انتخاب سنگ گرمکن ها باید حتی الامکان سنگی را انتخاب کرد که سطح ناهموار و زمختی داشته باشد. چرا که پستی و بلندی ها در واقع موجب افزایش سطح انتقال حرارت سنگ می شود. بنابراین در هنگام ریختن آب بر روی آن ها بخار بیشتری تولید خواهد شد.

انتخاب گرمکن سونا

انتخاب گرمکن سونا معمولا با استفاده از شرکت های سازنده انجام می گیرد. به طوری که اولین مساله ای که باید روشن شود نوع گرمکنی است که باید در اتاق سونا مورد استفاده قرار گیرد. در مرحله دوم متناسب با حجم اتاق سونا و مراجعه به کاتالوگ شرکت سازنده گرمکن مناسبی که قابلیت تامین گرمای مورد نظر را دارد انتخاب می شود. در جدول زیر نمونه ای از جداول گرمکن های الکتریکی سونا ارایه شده است که می تواند راهنمای مناسبی برای انتخاب این نوع گرمکن ها باشد. البته ظرفیت گرمکن های تولیدی توسط شرکت های مختلف ممکن است تفاوت های جزیی با یکدیگر داشته باشد. به همین ترتیب برای گرمکن های گاز سوز و گازوییل سوز نیز با محاسبه حجم اتاق سونا و کاتالوگ شرکت های سازنده می توان گرمکن مناسب را انتخاب کرد.

منابع و پیوندها